مطالعه پوشش بانوی عیلامی بر اساس نقشمایه گلدانِ سیمین شوش چه نکاتی در اختیار ما قرار می دهد.
بررسی های باستانشان حاکی از آن است، که تاریخِ این گلدان به اواخر هزاره سوم پیش از میلاد بازمی گردد. این تاریخ همزمان با عصر کهن تمدن عیلامیست. که بازه زمانیِ 2700 تا 1500 سال قبل از میلاد را در بر می گیرد. با توجه به اینکه در مرودشت یافت شده می توان نتیجه گرفت که این گلدان متعلق به تمدن عیلامی است.
با توجه به تعلق گلدان سیمین به تمدن عیلامی ابتدا می توان دریافت بانوی عصر عیلامی چگونه پوششی داشته است. نکته دوم اینست که با مقایسه پوشش بانوی عیلامی و طرح پوشش موجود در سایر نقشمایه ها می توان به مسائل موثر بر پوشش این عصر دست یافت. نقشمایه هایی که به لحاظ زمان و مکان با شیءِ مورد نظر مطابقت داشته باشند. از اینرو میتوان به کشف نکاتی چون تاثیر باورهای آیینی بر پوشش و یا بلعکسِ آن نیز پرداخت.
توصیف پوشش بانوی عیلامی بر اساس نقشمایه گلدانِ سیمین شوش
گلدان سیمین شوش: در موزه ملی ایران باستان نگهداری می شود. این گلدان، حاویِ نقشمایه زنی ایستاده است و خطوطی که به خط میخی عیلامی شناخته می شوند. خطوط عیلامی در بالای سر زن نقش بسته است. باستانشناسی به نام François Desset بعد از ده سال تلاش، توانست متن موجود را رمزگشایی کند.
ترجمه متن گلدان از این قرارست:”من این گلدان نقره را برای بانویی از ماراپشا(Marapsha) به نام شومرآسو(Shumar-asu) ساختم. و آن را در معبدی که به نام من، همشات(Humshat)، مشهور خواهد شد با احترام به عنوان پیشکش قرار می دهم.”
پوشش بانوی عیلامی: نقشمایه بانوی عیلامی در پیراهنی مزین به تصویر کشیده شده است. پیراهنی بلند تا روی زمین با یقه گرد و آستین هایی تا زیر آرنج. همانطور که در نمونه بازسازی شده آن از “کتاب نگارزن” آورده شده این پیراهن شامل تزییناتی برگی شکل است. به طوریکه برگها به طوری ردیفی کنار هم دوخته شدند و سپس لایه لایه روی هم قرار گرفتند و بافت یکسانی را در کل لباس ایجاد نمودند.
لیکن نقطه توجه لباس ابتدا کمربند بوده که به شکل کاملا اریب بسته شده. از کمربند مذکور برگ های لباس این بار با فرمی کشیده تر و ریشه دار آویز شدند. این نوع برگ را می توان در قسمت یقه نیز ملاحظه کرد. زیرا که پوشنده با تکرار این نوع از برگ هم موجب ریتم شده هم تضاد فاحشِ میان کمر و پیراهن را تلطیف کرده است.
معرفی مجسمه ناروندی در سلسله اِوان
مجسمه ناروندی Narundi در “سلسله اِوان”: بر اساس لیست اسامی سلسله های پادشاهی شوش، اینشوشیناک یکی از قدرتمندترین پادشاهان “سلسله اِوان”(Awan dynasty) بود که توانست عیلام را از زیر سلطه اقوام بین النهرین نجات دهد. اینشوشیناک سیستم اداری تمدن عیلامی را پایه ریزی نمود. و در این سیستم خط Linear Elamite را برای نوشتن زبان عیلامی ترویج داد. از این رو می توان گلدانِ سیمین را به لحاظ تاریخی در کنار سایر آثار متعلق به این دوران دانست. زیرا از جمله نقوشِ موجود بر این گلدان خط میخی عیلامی یا Linear Elamite است.
اینشوشیناک معبدی به نام خود ایجاد کرد. و دستور داد مجسمه هایی برای این فضا ساخته شود. مجسمه الهه ناروندی از از جمله معدود مجسمه های آیینی بجای مانده است. این مجسمه، الهه شهر شوش در عیلام بود. او بر تختی به شکل شیر نشسته و در یک دست خود جام و در دست دیگر ساغری شبیه به گل نیلوفر نگه داشته است. او تا حدی شبیه به خدای بین النهرین به نام ایشتار یا اینانا است. زیرا شیر از نشانه های ایشتار بوده است. که در اساطیر بین النهرین به عنوان الهه باروری و جنگ و پیکار شناخته می شود. سبک نشستن و نگاه مجسمه نیز شبیه به آثار بین النهرین است.
مقایسه پوشش بانوی عیلامی و مجسمه ناروندی در سلسله اِوان
مقایسه پوششِ بانوی عیلامی و مجسمه ناروندی: هر دو تصویر پیراهنی بلندی به تن دارند که مزین به بافتی تکرارپذیر است.
به مانند پوشش بانوی عیلامی، مجسمه ناروندی نیز از پیراهنی با یقه ای گرد برخوردار است. و در این یقه نیز دالبرهایی مثل شعاع های خورشید روی سینه اش را پوشانده اند.
آستین ها در تصویر بانوی عیلامی از روبرو در حالت ایستا دیده شده در حالی که در مجسمه ناروندی از پهلو به تصویر کشیده شدند. از اینرو مقایسه را دشوار می کند. لیکن آنچه واضح است اینست که در هر دو مجسمه آستین ها بلند بوده و روی دست را پوشانده اند. با این تفاوت که آستین های بانوی عیلامی به نظر در مچ تنگ شده ولی در مورد ناروندی برعکس آستین ها از فرط گشادی چین نیز خورده اند.
هر دو پیراهن هایی طبقه طبقه به تن دارند ولی در تصویر بانوی عیلامی این طبقات در اثر روی هم قرارگرفتنِ فرمی شبیه به برگ است در حالی که در مجسمه ناروندی طبقات شامل خطوط مستطیل شکل افقی ست که بسیار مشابه تنپوش اینانا یا همان ایشتار است.
با توجه به شباهتی که میان این دو تصویر دیده می شود و نیز شباهت میان ناروندی و اینانا می توان نتیجه گرفت که پوشش ارتباط مستقیمی با باورهای آیینی داشته است. زیرا با وجود جنگ های میان منطقه بین النهرین و عیلام می توان به فرم لباس های مشترک میان آنان اذعان داشت.
مقایسه پوشش بانوی عیلامی با نقشمایه بانوی منقوش بر مُهر متعلق به پادشاهی اِپَرتی
این مهر متعلق به خاندان اِپرتی است و به لحاظ زمانی از گلدان سیمین عمرِ کمتری دارد.
چیدمان پیکره ها و نحوه لباس پوشیدنِ آنها نشان می دهد، این مُهر احتمالا کپیه ای از اثری مربوط به تمدن بین النهرین باشد که به 2100 سال قبل از میلاد بازمی گردد. یعنی زمانی معاصر با گلدان سیمین. از اینرو می توان دو پوشش مذکور را مقایسه نمود.
هر دو تصویر خدای “سین” یا همان خدای ماه را نشان می دهد که بر روی صندلی ای نشسته است. و موتیفِ ماه بر فراز سر آن قرار دارد. در مقابل مردِ نشسته بانویی ست ایستاده که پیراهنی بلند به تن دارد. پیراهن مذکور یقه ای اریب داشته و به مانند کمربندِ بانوی عیلامی فرمی ریش ریش دارد. ریش ریش هایی شبیهِ برگ، در پوشش بانوی عیلامی به عنوانِ نقشی تکرارشونده دیده می شود. و به مانندِ آن در ردیفهای افقی لایه لایه روی هم قرار گرفته است.
لیک تفاوت موجود میان این دو تن پوش در نوع یقه و آستین است. به طوریکه نمونه بین النهرینی نمونه ای بازتر از نمونه عیلامی را نمایش می دهد. پوشش بانوی ایستاده در مُهر اِپرتی فاقدِ آستین است و یقه به گونه ای تعبیه شده که فقط بر روی سرشانه چپ قرار می گیرد و سرشانه راست آزاد است.
نتیجه گیری
با مطالعه نقشمایه موجود بر گلدان سیمین عیلامی دریافتیم. که در هزاره سوم قبل از میلاد تن پوش زنان در عیلام چگونه بوده است. شامل پیراهنی بلند یقه گرد و آستین دار که بعضا تا مچ دست می رسیده است. پیراهن ها اغلب مزین به نق هایی برجسته بودند. این نقش ها احتمالا در یک رنگ بوده ولی به دلیل برجستگی و فرورفتگی ایجاد بافت می کردند.
با وجود منابع محدود به جامانده، لیک مقایسه آثار موجود نشان داد که در عین شباهت های کلی تنوع نیز در امر تن پوش زنانه وجود داشته است. نکته حائز اهمیت دیگر تاثیریست که پوشش بین النهرین بر پوشش عیلامی داشته است. شواهد این تاثیر را در مجسمه ناروندی و تاثیرِآن از اینانا دیدیم. و نمونه ای از تاثیر مستقیم اینانا بر نقش مُهر اِپرتی در تمدن عیلام نیز آورده شد. با این وجود شاخصه هایی چون پوشیدگی بیشتر خاص تن پوش عیلامی بود.
